buyume ve gelisme3
RUH SAĞLIĞIEski çağlarda ruh hastaları toplumun dışına itilmekteydi. Hatta özellikle batı toplumlarında ruh hastaları, içlerine kötü ruhlar girdiği gerekçesiyle cezalandırılmışlardır, içinde bulunduğumuz yüzyılın başında ruh sağlığı sorunlarının oluşumu, belirtileri daha iyi yorumlanmaya başlamıştır. Ruh hastalarının tedavi edilmesi için çeşitli ilâçlar bulunmuştur. Ruh hastalarında bu ilâçların kullanılmasıyla başarılı sonuçlar alınmaya başlanmıştır.
Başlangıçta uzun süreli olarak akıl hastanelerine kapatılan hastalar daha sonra kısa sürelerde tedavi edilerek topluma kazandırılmaya yönelik uygulamalar yapılmıştır. Yakın zamana kadar “deli” olarak kabul edilen ruh hastaları için artık “deli” ifadesi kullanılmamaktadır. Günümüzde ruh hastaları modern yöntemlerle tedavi edilmekte ve başarılı sonuçlar alınmaktadır.
Ruhsal yönden sağlığını kaybeden kişilerin iş verimi ve çevreleriyle olan ilişkileri düzensizdir. Ruh sağlığını kaybeden kişi güvensiz, kaygılı ve karamsar bir duruma girer.
Sağlığın tanımını yaparken sağlığın bedensel, ruhsal ve sosyal bakımlardan tam bir iyilik hâli içerisinde olması gerektiğini belirtmiştik. Sağlık kavramı içerisinde en kolay tanımlanan ve anlaşılabileni, bedensel sağlık kavramıdır. Oysa, sosyal ve ruhsal sağlığın tanımlanmasıyla ilgili çeşitli zorluklar vardır. Ruh sağlığını, kişinin kendisiyle ve çevresiyle uyum içinde olması, aynı zamanda çevresiyle barışık olması şeklinde tanımlayabiliriz:
Kişilerin çevresiyle uyumlu olması için ruhsal açıdan sağlıklı olması gerekir. Kişiler ruhsal açıdan sağlıklı olması için bazı özellikleri taşımalıdır. Bunlardan önemli olanlardan bazılarını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
• Kişi çevresiyle uyumlu ilişkiler içinde olmalıdır:
• Kişi kendisine güvenmelidir.
• Kişide korku, kuşku, üzüntü, endişe gibi saplantılar olmamalıdır.
• Bulunduğu arkadaş çevresinde uyumlu, tutarlı ve güven verici olmalıdır. Çevresindeki kişilerle sevgi, saygı ve hoşgörüye dayalı ilişkiler kurmalıdır.
• Kişinin hayatında karşılaştığı çeşitli sorunlar olabilir. Bu sorunlar karşısında bocalamamalıdır. Sorunlarını çözmek için çeşitli yollar aramalı ve gerçekçi çözüm yolları bulmalıdır. Kesinlikle ümitsizliğe düşmemelidir.
• Kişinin kendi mesleği dışında eğlendirici, dinlendirici çeşitli hobileri olmalıdır.
Ruh sağlığı ile ilgili kavramlardan önemli olan bazıları ruh bilim (psikoloji) ve ruh hekimliği (psikiyatri) dir. Ruh bilim (psikoloji), ruh sağlığının genel ilkelerini ve özelliklerini deneysel çalışmalar yoluyla inceler. Ruh bilimin inceleme alanında sağlıklı insan ele alınır. Ruh hekimliği (psikiyatri) ise tıpta bir uzmanlık alanıdır. Bu hekimlik dalı ruh sağlığını bedensel ve sosyal yönleriyle ele alır. Kişinin ruhsal hastalıklardan korunmasını, ruhsal sorunların teşhis ve tedavisini konu edinir. Psikiyatrinin görevi ise ruhsal yönden tedavi edilen hastaların tekrar topluma kazandırılmasını sağlar.
1. Ruh Sağlığını Etkileyen Faktörler
Ruh sağlığı etkileyen faktörler kişisel faktörler ve çevresel faktörler olmak üzere iki gruba ayrılır. Bunları aşağıdaki gibi açıklayabiliriz.
a) Ruh sağlığını etkileyen kişisel faktörler
Ruh sağlığını etkileyen kişisel faktörler arasında önemli olanları;
• Yaş ve cinsiyet,
• Kişinin alışkanlıkları,
• Meslek ve medenî durum,
• Beden sağlığıdır.
Yaş ve cinsiyet: Yapılan araştırmalar sonucunda bazı ruhsal sorunların belli yaş gruplarında yoğunlaştığı görülmüştür. Çoğunlukla 30-40 ve 45-50 yaşları ile yaşlılık dönemlerinde ruh sağlığı bozukluklarına daha sık rastlanılmıştır. Örneğin, erken bunama gibi rahatsızlıklar 30-40 yaşlarında görülür. Kadınların menapoz dönemine girdikleri 45-50 yaşlarında çeşitli ruhsal problemler oluşur. Yaşlılarda ise yaşlılıktan dolayı bunama görülebilir.
Ruhsal durumların ortaya çıkması cinsiyetle de ilgilidir. Ruhsal problemlerin ortaya çıkması kadın ve erkekte aynı sıklıkta olmaz. Ruhsal problemler kadınlara göre erkeklerde daha fazla görülür. Nedeni ise ruh sağlığına etki eden faktörlerin erkeklerde daha kalıcı etki bırakmasıdır.
Kişinin alışkanlıkları: Kişinin alışkanlıkları olumlu ve olumsuz yönlerde olmak üzere iki çeşittir. Olumlu alışkanlıklara örnek olarak spor yapma, düzenli uyuma, dengeli beslenme, hobiler ve düzenli çalışmayı verebiliriz. Bu alışkanlıklar kişinin ruh sağlığını olumlu olarak etkiler. Olumsuz alışkanlık dediğimiz kötü alışkanlıklar arasında sigara içmek, alkol ve uyuşturucu kullanmak ile kumar oynamayı örnek olarak verebiliriz. Saydığımız bu kötü alışkanlıklar hem ruh sağlığın hem de beden sağlığını olumsuz olarak etkiler. Yapılan araştırmalar, ruh sağlığı bozulan ve kötü alışkanlıkları olan kişilerde suç işleme eğiliminin daha fazla olduğunu göstermiştir.
Meslek ve medenî durum: Kişinin mesleği, sosyal ve ekonomik ihtiyaçlarını karşılaması bakımından oldukça önemlidir. Dolayısıyla kişinin mesleğini iyi seçmesi ve severek yapması gerekir. Severek ve isteyerek mesleğini yapması ruh sağlığını olumlu etkiler. Sevilmeyen ve istenilmeyen işlerde çalışmak başarıyı engeller. Bu durum ise kişinin ruh sağlığını etkileyerek strese neden olabilir.
Kişilerin ruh sağlığını medenî durumu da etkiler. Sevgi, saygı ve hoşgörü ilkesine dayalı olan evliliklerde kişilerin ruhsal durumları daha dengelidir. Sürekli tartışmaların olduğu, sevgi, saygı ve hoşgörünün olmadığı evliliklerde bu durum önemli ruhsal sorunların temel kaynağı olabilir. Sevgi, saygı ve hoşgörünün olmadığı aile ortamından en fazla etkilenen çocuklardır. Çocuklar bu durumdan olumsuz yönde etkilendiğinden ilerki yaşlarda davranışlarına bu durumu yansıtır.
Beden sağlığı: Kişinin ruh sağlığını, bedensel ve sosyal sağlıktan ayrı olarak düşünmek yanlıştır. Bu sağlık öğelerinin birinde meydana gelen bir olumsuzluk diğerini de olumsuz etkiler. Örneğin, beden sağlığı bozularak hastalanan bir kişi bu durumundan etkilenir. Dolaysıyla bu durum kişinin ruh sağlığına etki ederek bozulmasına neden olur. özellikle uzun süreli yatak hastaları ve tedavisi mümkün olmayan hastalıklar kişinin ruh sağlığının bozulmasına yol açar. Aynı şekilde kişinin ruh sağlığının bozulduğu durumlarda da beden sağlığı etkilenerek bozulabilir.
b) Ruh sağlığını etkileyen çevresel faktörler
Ruh sağlığını etkileyen çevresel faktörleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz. Bunlar;
• Ailesel faktörler,
• Sosyal, kültürel ve ekonomik faktörler,
• Özel zorlayıcı durumlardır.
• Ailesel faktörler: Kişinin temel özelliklerinin ilk belirlendiği yer ailesidir. Aile içindeki sevgi, saygı ve hoşgörüye dayalı ilişkiler ruhsal gelişimi önemli ölçüde etkiler. Aile içindeki sağlam ve tutarlı ilişkiler kişinin karşılaştığı birçok problemi kolayca aşmasını sağlar.
• Sosyal, kültürel ve ekonomik fakförler : Kişiliğin gelişmesinde ailenin önemini yukarıda açıklamıştık. Nasıl ki bireyin kişiliği ailede oluşuyorsa ailelerin kişiliğinin oluşması, bulunduğu ortamın sosyal kültürel ve ekonomik faktörlerinden etkilenmesiyle olur. Kişilik oluşurken sosyal çevredeki gelenek ve göreneklerden etkilenerek şekillenir. Sosyal çevrenin kurallarına uyulduğunda ruh sağlığı bu durumdan olumlu etkilenir. Sosyal çevrenin kurallarına uyulmadığı zaman kişide antisosyal davranışlar gözlenir. Sosyal çevresiyle uyumlu olan kişi, toplumun da kuralları olduğu bilincine vardığından yeni değer yargılan gelişir. Böylece toplum içindeki zorluklara daha kolay göğüs gerer.
Kişilerin ruhsal yapısına etkili olan etmenlerden bir diğeri ise kültürel ve ekonomik faktörlerdir. Kişinin kültürel ve ekonomik durumlarının iyi olması ruh sağlığını olumlu etkiler. Ancak kültürel ve ekonomik etmenlerin iyi olması ruh sağlığının da kesin iyi olacağı anlamını taşımamalıdır. Kültürel ve ekonomik durumu iyi olan toplumların değişik kesimlerinde ruhsal bozukluklar ortaya çıkabilir.
Ekonomik durumları nedeniyle farklı kültürlere sahip ortamlarda çalışan kişilerde, bulundukları ortamın kültür ve ekonomisine uyum sağlayamadığında çeşitli ruhsal sorunlar ortaya çıkar. Örneğin, çalışmak için Almanya’ya giden ilk dönemdeki işçilerimizde bu durum gözlenmiştir. Bu işçilerimizden bulundukları ortamın şartlarına uyum sağlayamayanlardan bazılarında ruhsal problemler gözlenmiştir. Uyum sağlayamayanların bir kısmı ise geri dönmüşlerdir.
Özel zorlayıcı durumlar: Savaş, göçler, doğal afetler ve kazalar gibi bazı durumlar kişileri normalin dışında etkileyerek strese neden olabilir. Özellikle de daha önceden ruhsal problemleri olan kişiler bu durumlardan daha fazla etkilenir.
Buraya kadar yapılan açıklamalardan anlaşıldığı gibi ruh sağlığı kişisel ve çevresel faktörlerden çabucak etkilenir. Ruh sağlığının olumlu olarak etkilendiği davranışları özet olarak aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
• Kişi, kendini tanımalıdır. Buna bağlı olarak olumlu ve olumsuz yönlerinin olacağını kabul etmeli ve olumlu davranışlarını geliştirirken olumsuz olanları azaltmaya çalışmalıdır.
• Kişi, kendi özelliklerini, yaşadığı ortamın gerçeklerini de göz ardı etmeden korumalıdır.
• Kişi, evinde, okulunda ve is yerinde çalışarak yaşadığı toplumun ve kendisinin gelişmesine katkıda bulunmalıdır.
• Kişi, çevresindeki farklı görüşlere sahip kişilere karşı anlayış ve hoşgörü ile yaklaşıp iş birliği yapabilme yeteneğine sahip olmalıdır.
• Kişi, hayatında zor durumlar ve başarısızlıklarla karşılaşabilir. Bu durumlara karşı mücadele etme gücünü kendinde bulmalıdır.
• Kişi, yeni durumlara gerçekçi değerlendirmeler yaparak uyum sağlayabilmelidir.
2. Ruh Sağlığının Korunması
Ruh sağlığının korunması, ancak beden sağlığının da korunmasıyla sağlanabilir. Çünkü ruh ve beden sağlığından herhangi birisi bozulduğunda diğeri de bu durumdan etkilenerek bozulur. Ruh sağlığını korumak için öncelikle beden sağlığının korunması gerekir. Ruh sağlığını korumak için yapılması gerekenlerden bazıları ise aşağıdaki gibidir:
• Kişiler kendisinin ve çevresindekilerin ruh sağlığını düşünerek okulda, ailede ve toplum içinde tutarlı davranmalıdır.
• Kişinin günlük hayatındaki belli nedenlere bağlı kaygıların ve üzüntülerin, her zaman ruhî bozukluk belirtisi olmayacağı bilinmelidir.
• İnsan hayatının herhangi bir döneminde üstesinden gelemeyeceği ruhsal problemleri olabilir. Ancak bu problemlerin yardımla, zaman içerisinde atlatılabileceği kabullenilmelidir. Okul hayatı boyunca karşılaştığı problemlerde sınıf öğretmeninden, rehber öğretmenden, okul yöneticilerinden veya sağlık personelinden yardım istemelidir. Bu kişiler dışındakilerden yardım istemek kişiyi daha büyük ruhsal sorunlara itebilir.
• Kişi kendisinin de toplumda bir yeri olduğunu bilmelidir. Toplumda bir yeri olduğunu bilen kişi güçlükler karşısında yılmadan, karamsarlığa kapılmadan ve sorumluluklarına uygun davranışlarda bulunmalıdır. Bu davranışlar ruh sağlığını olumlu etkiler.
• Kişi yeteneklerini bilmeli, verimli uğraşlar edinmeli, başarılarından mutlu olmalıdır. Böylece hem yararlı işler yapılır hem de ruh sağlığı korunmuş olur. Kişinin verimli uğraşları olması boş zamanı doldurduğundan sıkıntı ve stresi önler.
• Kişinin geleceğe yönelik hedef ve tasarıları olmalıdır. Hedefine ulaşmak için çaba göstermelidir. Böylece kendisini boşlukta hissetmez. Yaşamak için bir amacı olur. Hayatta hiçbir amacı olmayan kişilerin çeşitli ruhsal problemleri olur.
• Kişi başarısızlıktan yılmamalı, yeni durumlara uyum sağlamalıdır. Bulunduğu yeni durumlara uyum sağlayamayan ve başarısızlık karşısında pes eden kişilerin ruhsal durumları olumsuz etkilenir. Ruh sağlığının korunmasında uygulanan sağlık hizmetleri üç [1, 2 ve 3] basamaklıdır.
• Kişinin ruhen dinlenmesi, sağlıklı ve uzun yaşayabilmesi açısından oldukça önemlidir. Çeşitli hobileri olan, yeterince tatil yapan kişiler bedenen olduğu kadar ruhen de dinlenmiş olurlar. Bu durum ise onların sağlıklı olmalarına katkıda bulunur.
Birincil koruyucu ruh sağlığı hizmetleri: Ruh sağlığını korumada birinci basamak uygulamaları, rahatsızlığın ortaya çıkmasına neden olan etmenleri ortadan kaldırmaya yöneliktir. Bu basamaktaki hizmetlerde ruhsal rahatsızlığın fazla görüldüğü kişilere yönelik tedbirler alınır. Birincil koruma halk eğitim merkezleri, okul aile birlikleri, mediko-sosyal merkezler ve rehberlik danışma merkezlerince yapılır.
ikincil koruyucu ruh sağlığı hizmetleri: Bu basamakta ruhsal rahatsızlığı olanların ayakta tedavisi yapılır. Tedavi ilâçla veya psikoterapi ile yapılır. Psikoterapide hekim ile hasta karşılıklı olarak görüşerek problemlerin çözümüne gidilir.
İkincil korumada okullardaki rehberlik hizmetleri ruhsal problemi olan öğrencilerin problemlerinin büyümeden önlenmesi bakımından oldukça yararlıdır.
Üçüncül koruyucu ruh sağlığı hizmetleri: Bu basamakta ruh sağlığı bozulan kişilerin tekrar topluma kazandırılmasına yönelik hizmet verilir. Ruhsal rahatsızlık sonucunda çeşitli yeteneklerini kaybeden kişiler, tekrar topluma kazandırılmaya çalışılır. Bu basamaktaki hizmetler rehabilitasyon merkezlerinde psikiyatri ve ruh sağlığı kliniklerinde verilir.
| sayfa1 | sayfa2 | sayfa3 |
